Bruksizm (Diş Sıkma)
Bruksizm
Nedir?
Bruksizm, çiğneme dışında dişlerin sıkılması ya da
gıcırdatılması anlamına gelir. Sıklıkla uyku esnasında ortaya çıkarken, uyanık
olunan zamanlarda da bruksizm görülebilir. Genellikle birçok insan, dişlerini
sıktığının ya da gıcırdattığının farkında değildir. Diş gıcırdatma, dişlerin
birbirine sürtmesi ve çiğneme hareketi yapılmasıdır. Diş sıkma ise dişlerin
sıkıca bir arada tutulması ve ileri geri hareket olmadan kasların kasılı
kalmasıdır. Gece ya da gündüz diş sıkma görülebilir. Uykuda görülen bruksizm
ile uyanıkken görülen bruksizm arasında belli başlı farklılıklar bulunur.
Bruksizm yüz ve çene ağrısına, çenede kasılmaya, sertleşmeye ve baş ağrılarına
yol açabilir. Uzun vadede dişlerin gıcırdatılması çene eklemlerinde hareket kısıtlılığına,
diş ve diş eti rahatsızlıklarına neden olabilir. Diş doktoru tarafından
planlanan tedavi, genellikle diş sıkma aparatı, ağız koruyucu veya atel
kullanılmasını içerir. Amaç, dişlerde hasarın önüne geçmek ve bruksizme neden
olan faktörleri ortadan kaldırmaktır. Bu faktörler arasında başlıca uyku
apnesi, yoğun stres ve bazı ilaçlar vardır.
Uyurken
Diş Sıkma Belirtileri Nelerdir?
Uykuda görülen bruksizm bir çeşit uyku bozukluğudur.
Kişiler uyanıkken de bir takım belirtileri fark edebilir. Belirtiler arasında
yüz ve çene ağrısı, çene hareketlerinde kısıtlılık ve çene sertliği, çene
hareketlerinde tıklama veya patlama benzeri ses duyulması, künt baş ağrısı,
dişlerde hasar ve aşınma, kırılmış ya da gömülmüş dolgular, çenede açılma
kapanma hareketlerinden sorumlu eklemin (temporomandibuler eklem) hasarına
bağlı kulak ağrıları vardır. Şiddetli ve devamlı ağrılar, ağrının kaynağının
tespitini zorlaştırabilir. Uyku esnasında bruksizmi olan kişiler diş gıcırdatma
ya da sıkma belirtilerini fark edemiyor olsa da yanlarındaki kişiler gıcırdatma
sesini fark edebilir.
Uyanıkken
Diş Sıkma Nedenleri Nelerdir?
Uyanıkken görülen bruksizm, bir uyku bozukluğu değildir
ve uyku bruksizminden farklılık gösterir. Uyanıklık halinde görülen bruksizm,
bilinçsiz bir alışkanlıktır. Genellikle uyanıkken görülen bruksizm diş
gıcırdatmaya sebep olmaz; fakat diş sıkma ve çene eklem ve kaslarında gerilme
şiddetlidir. Çene ve çevresinde ağrı, baş ağrısı ve sertlik sık rastlanan
belirtiler arasındadır. Uyku ve uyanıklık bruksizminde ortak görülen özellik
ikisinin de istemsiz olarak gerçekleşmesidir. Yoğun stres altında ve
konsantrasyon halinde bruksizm riski yüksektir.
Dişleri
Gıcırdatma Neden Olur?
Bruksizm ile ilişkili birden fazla faktör vardır ve
sıklıkla tek ve kesin bir neden bulunamaz. Bruksizmin türüne göre değişkenlik
gösteren faktörler bulunur. Bruksizm türleri birincil ve ikincil bruksizm olmak
üzere iki başlık olarak ayrılmıştır. Birincil bruksizmde altta yatan başka bir
neden yoktur ve kendiliğinden oluşur. Birincil bruksizmde en sık görülen
faktörler başlıca aşağıdaki gibi sıralanabilir.
Dişlerin
Büyümesi: Bruksizm küçük çocuk ve gençlerde yaygın olarak görülür
ve genellikle neden büyüyen dişlerdir. Çocukluk döneminde dişler ve çenedeki
büyüme hızlı olduğundan bruksizm genellikle kalıcı problemlere neden olmaz ve
iyileşme süreci kısadır.
Isırığın
Yanlış Hizalanması: Sayıca eksik dişler ve hizalı olmayan
uygunsuz ısırıklar bruksizm nedeni olabilir. Diş ve diş etlerinde tahrişe neden
olabilen uygunsuz ısırıklar diş gıcırdatma ve diş sıkmanın başlıca
sebeplerindendir.
Stres:
Uyku ya da uyanıklık halinde görülen tüm bruksizm nedenleri arasında en sık
görülen başlıca faktör strestir. Stres ile bruksizm arasındaki ilişki tam
olarak aydınlatılamamıştır.
Sigara,
Alkol ve Kafein Tüketimi: Düzenli olarak sigara veya alkol
tüketimi olan kişilerde bruksizm görülme riski yaklaşık olarak iki kat
fazladır. Günde 8 fincandan fazla kahve tüketimi ise bruksizm riskini bir buçuk
kat artırır. Uyuşturucu kullanımı de bruksizm ile yakından ilişkilidir.İkincil bruksizmde ise altta yatan bir neden bulunur.
Tıbbi ya da tıbbi olmayan bir durumun sonucu olarak görülür. İkincil bruksizmde
etkili faktörler şunlar olabilir:
Ruh
Sağlığı ile İlişkili: Kaygı bozukluğu (anksiyete) ve depresyon
bruksizm ile yakından ilişkili bulunmuştur. Bu ilişki stres ile de
açıklanabilir. Agresif, yarışmacı ve hiperaktif kişiliğe sahip bireylerde
bruksizm riski artmıştır.
Nörolojik
Durumlar ile İlişkili: Parkinson Hastalığı, demans, epilepsi
gibi hastalıklar uyku esnasında hareketliliğe yol açabileceğinden bruksizm
görülme olasılığı da artmıştır.
İlaçlar
ile İlişkili: Bazı antidepresanlar ya da antipsikotiklerde
yan etki olarak bruksizm görmek mümkün olabilir.
Uyku Apnesi ve Horlama ile İlişkili: Uyku esnasında
solunumun bir süreliğine geçici olarak durması uyku apnesi olarak adlandırılır.
Uyku apnesinde sık uyanmalar görülür, uyku kalitesi ve yaşam kalitesi ciddi
oranda düşer. Bu da bruksizm görülme riskini belirgin oranda artırır. Uyku
apnesi, diş gıcırdatma, dişlerde ve çenede kenetlenmeye de yol açabilir.
Bruksizm
Belirtileri Nelerdir?
Bruksizm yaşa, kişilik özelliklerine ve farklı
hastalıklarla birliktelik durumunda farklı semptomlar verir. Bruksizmin başlıca
belirti ve semptomları aşağıda sıralanmıştır.
Etraftakileri uyandıracak kadar şiddetli diş gıcırdatma
ve çenede kenetlenme
Oyulmuş, kırılmış, yontulmuş, yerinden oynamış dişler
Diş minesinden ciddi aşınma
Şiddetli diş ağrısı ve hassasiyet
Gergin ve hareket kısıtlılığı olan kilitlenmiş çene
eklemleri
Boyun, çene ve yüz ağrıları
Kulak ağrısı ya da kulağa yansıyan ağrı
Şakakları da tutabilen künt baş ağrısı
Yanak içi ve diş etlerinde tahriş
Uyku bozuklukları
Bruksizmin
Uzun Vadede Etkileri Nelerdir?
Bruksizm uzun vadede hafif ya da şiddetli hasarlara yol
açabilir. Bu hasarların bir kısmı aşağıdaki gibi sıralanabilir.
Diş minesinde aşınmaya ve tahrişe bağlı diş hassasiyeti
Diş eti iltihabı ve diş eti kanamaları
Gevşek dişler ve dişlerin kalıcı kaybı
Diş dolgusunda hasar
Uçları düzleşmiş, kısa ya da kırık dişler
Şiddetli ağrı, gerginlik, hareket kısıtlılığı ve çiğneme
zorluğuna yol açan temporomandibuler eklem sendromu
Bruksizm
Tanısı Nasıl Konur?
Diş doktoru tarafından uygulanan kapsamlı fizik muayene
ile bruksizm teşhis edilebilir. Aşınmış diş minesi, kırık ve yontulmuş dişler,
büyümüş çene kasları tanıda yönlendirici olabilir. Dişte görülen aşınmalar,
aşırı ve kontrolsüz diş fırçalama, diş macunlarının içeriğindeki aşındırıcılar,
asitli, alkollü içecekler ve tatlandırıcıdan kaynaklı da olabilir. Ayrım için
deneyimli ve uzman bir diş doktoruna ihtiyaç duyulur.
Bruksizm
Tedavisi
Bruksizm tedavisi hastanın beklentisine, bruksizmin
tipine ve hastalığın şiddetine göre çeşitlilik gösterir. Günümüzde pek çok
tedavi stratejisi bulunmaktadır. Bruksizm tedavi yöntemleri başlıca aşağıdaki
gibi sıralanabilir:
Diş Sıkma Aparatı, Ağız Splint (Gece Plağı): Bu tedavi
yöntemleri dişlerde ve çene ekleminde kenetlenmenin, dişlerde gıcırdatmanın
neden olduğu hasarı önlemek amacıyla dişlerin ayrık tutulmasını sağlamak için
kullanılır. Üst ve alt dişlere uygun olarak tasarlanırlar ve sert akrilik ya da
yumuşak plastik malzemeden üretilebilirler.
İlaç
Tedavisi: Nonsteroid antiinflamatuar ilaçlar bruksizm ile
bağlantılı ağrı ya da şişliklerin giderilmesinde, diş hekimi önerisiyle, tercih
edilebilir. Bazı vakalarda kas gevşetmek amacıyla ilaç tedavisi de
önerilebilir. Böylece çene kasları dinlenmiş ve gerginlik azaltılmış olur. Bu
da semptomlarda gerileme sağlar.
Biofeedback
Terapisi: Biofeedback, nefes alıp verme, kalp atış hızı gibi vücutta
istem dışı kontrol mekanizmalarına sahip fonksiyonların kontrolünü öğretmeyi
amaçlayan bir terapi türüdür. Biofeedback terapisi için yeterli düzeyde kanıt
yoktur; fakat semptomların iyileştiğini gösteren vakaların gösterildiği
çalışmalar mevcuttur.
Botoks:
Şiddetli bruksizm vakalarında botoks enjeksiyonları, uyku bruksizmine neden
olan kasların felç olmasını ve diş gıcırdatmanın önlenmesini sağlayabilir.
Botoks işlemi kalıcı çözüm oluşturmayacağından, tekrar eden dozlar
gerektirdiğinden ve ekonomik bir seçenek olmadığından çok tercih edilen tedavi
yöntemleri arasında değildir.
Altta Yatan Nedene Yönelik Tedavi: Genellikle ruh sağlığı
bozukluğunun tedavisi bruksizm tedavisinde etkili olur. Konuşma terapileri ve
ilaç kombinasyonları sıklıkla önerilir. Uyku apnesi gibi diğer sağlık
problemlerinde ise problemin tedavisi, bruksizm tedavisinde kilit faktördür.
Örnek olarak uyku apnesi olan kişide uyku bölünmelerini önlemek amacıyla
sürekli pozitif hava yolu basıncı makinesi kullanmak, verilebilir.
Bruksizmi
Önlemek İçin Neler Yapılır?
Bruksizmi önlemek için tavsiye edilen yöntemlerin bir
kısmı aşağıda sıralanmıştır.
Alkol, sigara ve kafeinden mümkün olduğu kadar uzak
durmak
Dişlerde aşınma ve çene eklemlerinde yıpranmayı önlemek
amacıyla sakız çiğnemeden kaçınmak
Şiddetli ağrılar ve kas kasılmalarını hafifletmek için
hafif ısı uygulamak
Stresi azaltmak ya da stresi yönetebilme yollarını
denemek
Gerekli görüldüğü durumlarda destek almaktan çekinmemek
Nefes egzersizleri gibi rahatlama teknikleri
Reflü, uyku apnesi ya da epilepsi gibi başka tıbbi
durumlardan kaynaklı bruksizmin önlenmesi için tek etkili yol ise altta yatan
hastalığın tedavi edilmesi ya da semptomlarının hafifletilmesine yönelik tedavi
planlanmasıdır.
Bruksizm Kulak Çınlamasına Neden Olur Mu?
Bruksizmin kulak çınlamasına yol açması mümkün olabilir.
Temporomandibular (Çene eklemi) eklem kulağa çok yakındır ve bu eklemin
hasarlanması ile kulak çınlaması ortaya çıkabilir.
Bruksizm
Kalıtsal Mıdır?
Bruksizmde ailesel geçiş olabileceğine dair çalışmalar
mevcuttur. Bununla birlikte kalıtsal geçişte sorumlu tutulan bir gen henüz
tanımlanmamıştır. Uykuda görülen bruksizmde ailesel geçiş görülme olasılığı
daha yüksektir. Ailede bruksizm ya da geçmişte bruksizm öyküsü varsa diğer aile
bireylerinde etkilenme beklenebilir.